Kiến trúc nhà sàn Tây Bắc của các dân tộc Mường, Tày, Thái được coi là một trong những nét văn hóa đặc sắc. Mặc dù xã hội ngày một phát triển nhưng những nét đẹp, bản sắc riêng với những phong cách kiến trúc độc đáo vẫn rất được ưa chuộng và được mọi người bảo tồn. Tìm hiểu thêm về đặc điểm, công năng và kiến trúc của Nhà sàn Tây Bắc thông qua Tre Trúc Vũ Thanh trong bài viết sau.
Kiểu nhà sàn Tây Bắc mang đậm nét văn hóa đặc sắc
Từ xa xưa, nhà sàn của người Tày, Thái, Mường không chỉ là nơi che mưa nắng hàng ngày mà còn là nơi che chở cho con người trước sự tấn công của thú dữ.
Trong rừng trên mặt đất. Thiết kế nhà sàn ở Tây Bắc được dựng trên nền nhà sàn bằng gỗ quý dựng đứng trên mặt đất hoặc mặt nước. Nhà sàn được xây dựng xung quanh các vật liệu tự nhiên từ núi rừng như gỗ, mái lá cọ, tre, nứa.
Mỗi dân tộc đều có những đặc điểm kiến trúc riêng về kiến trúc, hoa văn hay phong cách thiết kế. Nhưng tất cả các ngôi nhà sàn đều có một điểm chung là rộng và rất cao. Ngôi nhà được dựng trên những cột gỗ lớn, dùng tám cây cao, thẳng và khỏe làm cột. Mái nhà lợp bằng rơm rạ hoặc lá dừa nước.
Nhà sàn thông thường vẫn sử dụng gỗ do nguồn lợi và nguồn cung cấp gỗ tự nhiên dồi dào. Nó đủ bền để chịu được thời gian sử dụng lâu dài, càng sử dụng lâu thì màu sắc càng trở nên tự nhiên. Tiểu cảnh bao quanh ngôi nhà sàn Tây Bắc là những chậu cây hay vườn cây mang đến cho không gian sự mát mẻ, trong lành.
Bạn sẽ thấy đây là những mảnh ghép độc đáo mang trong mình những nét đẹp truyền thống và giá trị văn hóa của các dân tộc Tây Bắc cho đến ngày nay.
>>> Xem thêm: Nhà tranh vách đất là gì?
Nhà sàn dân tộc Mường
Đặc điểm
Bao quanh những ngôi nhà sàn là bạt ngàn cây xanh của núi rừng Tây Bắc. Ngôi nhà được kiến thiết xây dựng trên một sườn đồi và trên sườn núi. Đây là phong tục của người Mường khi chọn nơi làm nhà theo tiêu chuẩn cả thế, hướng tụ linh khí của trời đất và vạn vật xung quanh để mang lại như mong muốn và sức khỏe thể chất cho mọi người sống trong nhà.
Người Mường chọn hướng nhà cẩn trọng, bởi họ tin rằng xây nhà đúng hướng sẽ mang lại suôn sẻ cho mái ấm gia đình.
Theo ý niệm của người Mường, làm nhà không nên làm nhà ngược hướng với những ngọn đồi .Cách bài trí khoảng trống sống của người Mường cũng rất đặc biệt quan trọng. Một ngôi nhà sàn sẽ có cầu thang lẻ, bởi theo ý niệm của người Mường, không dùng số chắn để phong cách thiết kế bậc cầu thang vì đây là điều kiêng kỵ và không đem lại nhiều suôn sẻ .
Chức năng
Nhà sàn của người Mường thường được chia thành ba khu vực, mỗi khu vực sẽ có tính năng riêng .
- Phần trên là gác dùng để tích trữ lương thực cùng với vật dụng mái ấm gia đình .
- Phần sàn là nơi ở hoạt động và sinh hoạt và nghỉ ngơi .
- Phần dưới sàn làm công cụ sản xuất, nhốt gia súc và gia cầm. Bạn hoàn toàn có thể đổi khác cách trang trí và sắp xếp vật phẩm tùy từng nhà, nhưng cấu trúc cơ bản của nhà sàn đều có 3 phần như trên .
Kiến trúc
Nhà sàn dân tộc Mường có rất nhiều hành lang cửa số nên luôn ấm về mùa đông và thoáng mát, thông thoáng vào mùa hè. Nhà sàn thường làm cột bằng gỗ và xà thường là loại cây tốt hàng trăm năm không mục nát như gỗ lim xanh, lái …Những chiếc cột được dựng lên tiên phong được gọi là cột thiêng và là nơi đặt bàn thờ cúng tổ tiên ngay sau cây cột, nên cột chính khi nào cũng được dựng trước.
Cầu thang gỗ hình chữ nhật thường là những thân cây tròn được khoét thành bậc cầu thang là số lẻ 3, 5, 7, 9 bậc tùy theo chiều cao của ngôi nhà. Tín ngưỡng của người Mường coi số lẻ là số lượng suôn sẻ .Nhà sàn của người Mường có hai cầu thang, cầu thang chính ở bên phải và cầu thang thứ hai ở bên trái.
Cầu thang chính dành cho khách đến thăm nhà, hoặc những sự kiện quan trọng của mái ấm gia đình như đám ma, đám cưới, …Bếp được coi là linh hồn của nhà sàn người Mường, không riêng
Nhà bếp chính nằm bên trong gian dưới của nhà sàn, có hành lang cửa số và gần vại nước .Gian khách còn có nhà bếp phụ chỉ dùng để đun, sấy và đun nước nóng pha trà. Ở gian nhà bếp chính ở gian trong, người ta làm những giá đỡ cao, chắc như đinh để phơi lương thực, thực phẩm như ngô, gạo, thịt trâu, bò … Giao hàng đời sống ẩm thực ăn uống hàng ngày .
Nhà sàn dân tộc Thái
Đặc điểm
Từ rất lâu rồi, ý niệm của người Thái là tạo ra một ngôi nhà bảo đảm an toàn, hoàn toàn có thể chống chọi với điều kiện kèm theo tự nhiên khắc nghiệt. Chính thế cho nên mà những ngôi nhà sàn truyền thống lịch sử đã sinh ra cùng con người hàng nghìn năm và giúp họ sống sót và tăng trưởng .
Để làm được những ngôi nhà sàn, người Thái phải chọn loại gỗ tốt làm khung nhà và mái tranh. Nhà sàn thường cách mặt đất khoảng 2 mét, sàn được lát bằng cây bương, nguyên liệu tre, hoặc gỗ.
Điều đặc biệt quan trọng của một ngôi nhà sàn truyền thống cuội nguồn là nó không sử dụng những mảnh sắt nhỏ trong phong cách thiết kế kiến thiết xây dựng, mặc dầu nó gồm có những loại gỗ và cây có dóng … Tất cả là mạng lưới hệ thống buộc, chằng đều rất công phu và cầu kỳ bằng những thanh tre, giàn mây đan bằng vỏ cây quý trong rừng .Tuy đơn sơ, mộc mạc nhưng ngôi nhà sàn rất chắc như đinh, bền chắc, chống chọi được mưa rừng quanh năm, gió núi và khí hậu khí ẩm. Có ngôi nhà sống sót lên tới hàng trăm năm tuổi .Nhà sàn dân tộc Thái
Chức năng
Cấu trúc phổ cập của một ngôi nhà truyền thống cuội nguồn của người Thái là ba hoặc năm gian. Không gian trong nhà được ngầm phân loại theo giới, hay chức vụ của gia chủ ( khách ) .
Đối với một ngôi nhà năm gian, gian chính là hai gian lớn nhất ( phòng khách và phòng thờ ). Phòng khách là khoảng trống ngay khi bạn đi lên cầu thang và bước vào nhà. Đây cũng là khu vực dành cho phái mạnh, thường được tiếp đón những vị khách. Trong hai khoảng trống này, phụ nữ hiếm khi ở lại lâu .
Gian nhà chính là phòng ngủ của hai vợ chồng và các con. Ngoài ra, còn có một gian bếp và thêm không gian để đặt đường ống nước, thiết bị và tủ.
Từ ngăn thứ 3, diện tích quy hoạnh khoảng trống hẹp hơn và phân biệt rõ ràng theo giới tính. Đây là khu vực có phụ nữ sinh sống. Đây cũng là nơi người Thái thường cất những loại nông sản như lúa, ngô dự trữ trên tầng gác phía trên nhà bếp lửa sau khi thu hoạch .
Phần gầm sàn dưới nhà thường là nơi nhốt gia súc .
Kiến trúc
Người Thái là một trong 54 dân tộc của Nước Ta, sinh sống đa phần ở những vùng núi cao. Các hội đồng người Thái cũng có năng lực sống trong những ngôi làng trên cao trong những thung lũng cao nguyên đá. Dân tộc Thái sống trên những đồi núi cao, khô ráo, tạo nên nếp sống đặc trưng của mình.
Người Thái sinh sống trên núi cao tạo nên một kiểu kiến trúc nhà lầu cao rất độc lạ. Ngôi nhà trên tầng cao thoáng mát, mộc mạc nhưng mỗi khi quây quần bên nhau lại cảm nhận được sự ấm cúng của mái ấm gia đình.
Nhà sàn truyền thống cuội nguồn là dạng nhà sàn cao, bằng gỗ, lợp tranh, 5-7 gian, cao khoảng chừng 1,3 – 2,4 m. Nhà có hai cầu thang, một cầu thang dành cho nam ( 7 bậc ), dành cho nữ ( 9 bậc ). Ngôi nhà có những cụ thể đặc trưng và tinh xảo như đường Khau cút, hoa văn làm bằng tay và hành lang cửa số .
Những ngôi nhà sàn dân tộc Thái đen có mái khum khum tạo hình toàn bộ ngôi nhà giống như những con rùa. Ngược lại với người Thái trắng thì nhà sàn có những mái phẳng.
Nhận thấy sự tăng trưởng và những đổi khác của đời sống và thiên nhiên và môi trường xung quanh, người Thái dần đã hình thành lối sống và kiến thiết xây dựng kiểu nhà ở giống như những dân tộc khác như Kinh, Mường. Nhưng một phần nào đó, họ vẫn giữ được nét mộc mạc và đậm truyền thống của dân tộc mình qua những ngôi nhà sàn truyền thống cuội nguồn .
Nhà sàn dân tộc Tày
Đặc điểm
Rong ruổi khắp những tỉnh phía Tây Bắc, ta phát hiện rất nhiều ngôi nhà sàn dân tộc Tày cũ kỹ nhưng vẫn đứng vững. Có những ngôi nhà sàn được người dân phong cách thiết kế và ở từ rất lâu khoảng chừng vài chục năm .Người dân cần sẵn sàng chuẩn bị không thiếu vật tư trong tự nhiên tương thích để phong cách thiết kế nhà sàn như : gỗ, lá cọ, ván … Bà con cần phải leo lên những ngọn núi cao sâu trong rừng và tìm kiếm những cây nhiều năm tốt tươi .Tất cả ngôi nhà sàn đều được lợp bằng lá cọ, đây có lẽ rằng là đặc thù điển hình nổi bật của nhà sàn Tây Bắc. Mái lợp lá cọ khiến ngôi nhà trở nên thoáng mát và duyên dáng hơn, đậm sắc văn hóa truyền thống dân tộc Tày. Mỗi ngôi nhà trên tầng cao cần hơn 1000 lá cọ để lợp mái .
Nhà sàn dân tộc Tày có đặc điểm riêng khác với kiến trúc của người Mường và Thái là chỉ có một chiếc cầu thang chung để đi lên xuống nhà. Đi hết tháng là cửa nhà, vào sâu trong nhà có các gian sinh hoạt, nấu nướng, sinh hoạt. Chính vì thế mà các vật liệu làm nhà đều được quay ngọn về phía cửa chính. Đặc điểm này cũng rất độc đáo trong văn hóa làm nhà sàn của người Tày.
Chức năng
Thông thường, nhà sàn người Tày sẽ được phong cách thiết kế với diện tích quy hoạnh rất lớn và được sắp xếp thành nhiều gian nhà. Hầu hết những gian đều sẽ đảm nhiệm một công dụng riêng .
- Bàn thờ được đặt ở gian giữa trong nhà, nơi đây là nơi rất thiêng của mái ấm gia đình, thờ cúng ông bà tổ tiên và cầu mong sự phù hộ cho con cháu ấm no, bình an .
- Các ngăn phụ dùng để ở, để đồ, …
- Được phân loại khu vực nhưng không có tường bao che chắn, nhà sàn người Tày là một khoảng trống mở, kể cả là phòng ngủ .
Kiến trúc
Nhà sàn dân tộc Tày thường sống sót 4 kiểu khác nhau :
- Nhà Quan Ma : Loại nhà sàn thường có bốn gian với những cột trụ cắm sâu xuống đất, được đổi khác từ kiểu nhà lều để bảo vệ người và vật nuôi khỏi động vật hoang dã hoang dã .
- Nhà Lều : Là kiểu nhà đơn thuần và thô sơ nhất của người Tày .
- Nhà Cai Tư : Một dạng biến thể của nhà Quan Ma, thường có 5 gian ( 3 gian chính và 2 gian bên trái ). Cột nhà Cai Tư được đỡ bằng đá .
- Nhà Con Thong : Kiểu nhà sàn phổ cập nhất của người Tày lúc bấy giờ. Nhà Con Thong có những đặc thù điển hình nổi bật so với những mô hình nhà ở khác. Sử dụng 8 cột gỗ chính và 16 cột quân, nên có diện tích quy hoạnh sử dụng lớn hơn nhiều so với nhà Cai Tư. Về phong cách thiết kế, nhà Con Thong có thêm hiên chạy dọc chạy dọc theo tầng khiến ngôi nhà bên cạnh thêm chắc như đinh, nhưng vẫn mang tính hình khối và thẩm mỹ và nghệ thuật cao .
Vật liệu làm nhà thường dùng trong kiến trúc nhà ở của người Tày được lựa chọn rất kỹ lưỡng. Từ cột nhà, ván, sàn nhà, cây cọ … người Tày cần phải trải qua quy trình khảo sát kỹ lưỡng, đi khắp rừng sâu, núi cao mới tìm được loại gỗ tốt về lâu dài hơn để làm nhà sàn .
Chức năng của nhà sàn Tây Bắc
Ngoài việc để ở cho cư dân và bảo vệ họ khỏi thú dữ trong rừng, nhà sàn còn có các chức năng sau:
- Nhà sàn là nơi diễn ra các phong tục, nghi lễ, nơi tiếp khách và tổ chức các sự kiện quan trọng của làng. Ngoài ra, trưởng thôn và trường học có thể đến đây để chia sẻ và thảo luận về các vấn đề của thôn.
- Nhà sàn cũng là nơi tổ chức các nghi lễ, cúng bái, để các nghệ nhân trong làng truyền lại những giá trị văn hóa, bản sắc của mình cho thế hệ sau. Truyền tải vẻ đẹp và duy trì các nghi lễ truyền thống của đất nước bạn. Bên cạnh đó, cùng với sự phát triển của các nhóm bộ tộc vùng đồi ở Tây Bắc, họ cũng được hòa nhập vào các thiết kế đương đại, khắc phục những thiết kế cũ lạc hậu nhưng không làm mất đi vẻ đẹp bản sắc dân tộc.
- Ngoài ra, nhà sàn còn là nơi xếp hàng thủ công truyền thống như cồng, chiêng, trống, đồ lễ …
Hơn nữa, trong khi cuộc sống không ngừng phát triển, những ngôi nhà sàn vẫn đang được duy trì và xây dựng với kiến trúc ở vùng núi Tây Bắc, trở thành một xu hướng sống đẹp và được nhiều người ở đây coi là di sản văn hóa truyền thống của Việt Nam.
Kiến trúc nhà sàn ở Tây Bắc được làm từ vật liệu tự nhiên và dấu vết được tìm thấy trong các khu rừng rậm, khiến chúng trở thành hình thức nhà ở phổ biến của người Tây Bắc.
Nó được xây dựng thành một trụ vững chắc trên mặt đất hoặc mặt nước. Để tránh thú dữ trong rừng sâu, người ta thường dựng nhà sàn cao hơn nhà mái ngói bình thường.
Tuy nhiên, mô hình này không được xây dựng theo một tiêu chuẩn cụ thể nào vì mỗi dân tộc có những thiết kế khác nhau tùy thuộc vào điều kiện sống của từng vùng. Nguyên liệu chính để làm nhà là gỗ, nứa, tre, nứa, v.v.
>>> Xem thêm: Công dụng tuyệt vời của chiếu trúc mà ít ai biết tới
Trên đây là đặc điểm, công năng, kiến trúc của các kiểu nhà sàn Tây Bắc thường gặp, đặc biệt là các kiểu nhà sàn dân tộc Mường, Thái, và Tày. Hy vọng qua bài viết này, Tre Trúc Vũ Thanh sẽ giúp các bạn hiểu rõ hơn về loại hình nhà sàn phổ biến và nét văn hóa truyền thống táo bạo của các dân tộc miền núi Tây Bắc. Nếu khách hàng muốn biết thêm về cách xây dựng nhà sàn truyền thống Tây Bắc này và các vật liệu tốt nhất để làm nhà sàn, vui lòng liên hệ với Tre Trúc Vũ Thanh để được tư vấn chi tiết.
Tel: 0899.009.006
Email: xuongtretruc.com@gmail.com
